CMK 75. Madde Nedir? Hukukun Delil Üzerine Kurulan Sessiz Dengesi
Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 75. maddesi, adli sürecin en kritik aşamalarından birini düzenler: şüpheli veya sanıktan beden muayenesi ve vücuttan örnek alınması. Bu madde, modern ceza hukukunun delil toplama anlayışının temel taşlarından biri olarak görülür. Ancak mesele yalnızca bir “örnek alma” işlemi değildir; aynı zamanda bireyin mahremiyetine, beden bütünlüğüne ve insan haklarına dokunan çok yönlü bir tartışmadır. CMK 75, bu hassas dengenin tam merkezinde durur.
—
Tarihsel Arka Plan: Delilin Evrimi ve Bedensel Müdahale
Tarihin erken dönemlerinde delil kavramı tanıklık, itiraf veya eşyaya dayalı somut bulgularla sınırlıydı. Ancak 20. yüzyılın sonlarına doğru biyoteknolojinin gelişmesiyle birlikte, insan bedeni bir delil alanı hâline geldi. DNA örnekleri, kan tahlilleri, tırnak altı bulguları gibi unsurlar, suçun aydınlatılmasında devrim yarattı. Bu gelişmeler, yasal düzenlemelerin de dönüşümünü zorunlu kıldı.
Türkiye’de bu dönüşüm, 2004 yılında yürürlüğe giren 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ile sistematik bir çerçeveye kavuştu. CMK 75. madde, işte bu dönüşümün sonucudur. Amaç, delil toplama sürecinde teknolojik ilerlemeyi hukuk güvencesiyle dengelemektir: yani, “kanıt” arayışıyla “insan onuru” arasında bir sınır çizmektir.
—
CMK 75. Maddenin İçeriği: Hukuki Çerçeve
CMK 75, şüpheli veya sanıktan vücuttan örnek alınmasını ve beden muayenesini düzenler. Maddenin özünde, tıbbi müdahaleyle delil elde etmenin usul ve sınırları belirlenmiştir. Buna göre:
- Beden muayenesi veya örnek alma işlemi, yalnızca mahkeme kararıyla veya gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde savcının emriyle yapılabilir.
- İşlem, hekim veya sağlık mesleği mensubu kişiler tarafından, tıbbi etik kurallarına uygun şekilde gerçekleştirilir.
- Bu tür işlemler, şüphelinin rızası olmasa bile yapılabilir; ancak beden bütünlüğüne orantısız müdahalede bulunulamaz.
Madde, hem delil toplamanın etkinliğini hem de bireysel hakların korunmasını hedefler. Çünkü hukuk, yalnızca suçun kanıtlanmasıyla değil, kanıtın nasıl elde edildiğiyle de ilgilidir.
—
Akademik Tartışmalar: Hak, Beden ve Delil Arasındaki Çizgi
CMK 75’in en çok tartışılan yönü, bireyin bedensel dokunulmazlığı ile kamusal yarar arasındaki denge noktasıdır. Akademik çevrelerde iki ana yaklaşım öne çıkar:
- Güvenlikçi Yaklaşım: Bu görüşe göre, kamu düzeninin korunması için bireyin bazı haklarına sınırlama getirilebilir. Suçun aydınlatılması, toplumsal güvenliğin bir parçasıdır.
- Hak Temelli Yaklaşım: Buna karşın, bireyin bedenine yapılan her müdahale, insan onuruna dokunur. Bu nedenle, orantılılık ilkesi ve yargısal denetim mutlak gerekliliktir.
Bu iki yaklaşım arasındaki tartışma, yalnızca Türkiye’de değil, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) kararlarında da sıkça karşımıza çıkar. AİHM, “tıbbî örnek alma” işlemlerinde bireyin rızasının ve mahkeme denetiminin önemini vurgular. Bu da CMK 75’in uluslararası hukukla uyumlu biçimde uygulanmasını gerektirir.
—
Günümüzdeki Uygulama ve Etik Sorunlar
Günümüzde CMK 75, adli tıp ve kriminal incelemelerin ayrılmaz bir parçasıdır. Ancak uygulamada bazı etik tartışmalar sürmektedir. Özellikle:
- Rıza olmadan DNA örneği alınması, özel hayatın gizliliğiyle çatışabilir.
- Tutuklu veya gözaltındaki kişilerin psikolojik baskı altında bu işlemlere maruz kalması, insan hakları ihlali iddialarını doğurabilir.
- Veri güvenliği de önemli bir boyuttur. Alınan biyolojik örneklerin kimlerin elinde, ne kadar süreyle tutulduğu konusu, dijital çağda ciddi bir tartışmadır.
Bu nedenle hukukçular, CMK 75’in yalnızca bir teknik düzenleme değil, aynı zamanda etik bir sorumluluk alanı olduğunu vurgular. Delilin elde edilmesi kadar, korunması ve yok edilmesi de hukuki denetim altındadır.
—
Sonuç: Hukukun Sessiz Tanığı Olarak Beden
CMK 75. madde, modern hukukta delilin bedenle kesiştiği noktayı temsil eder. Bu madde, suçun karanlığını aydınlatmak için bilimden yararlanırken, insanın dokunulmaz alanını korumayı da görev bilir. Delil arayışı, asla insan onurunun önüne geçmemelidir.
Bugün akademik ve hukuki çevrelerde süren tartışmalar, aslında hukuk devletinin kendini sınama biçimidir. Çünkü bir toplumun adalet anlayışı, suçlulara değil, hakları sınırda olanlara nasıl davrandığıyla ölçülür.
—
Okura Düşünsel Bir Soru
Bir delil uğruna ne kadar bedensel müdahale meşru sayılabilir? CMK 75, yalnızca bir yasa maddesi değil, aynı zamanda vicdanla hukukun çarpıştığı yerdir. Düşüncelerinizi yorumlarda paylaşın; hukukun bu sessiz tanığına birlikte ışık tutalım.